ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ – Τμήμα Φιλοσοφίας
ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΗΜΕΡΙΔΑ
ΤΕΤΑΡΤΗ, 10 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2025
Αρχαίες και Σύγχρονες Φιλοσοφικές και Επιστημονικές Θεωρίες
για την Φύση, τον Κόσμο και τον Άνθρωπο (ΙΙΙ):
Συγκλίσεις της Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας
με την Ιατρική, την Φυσική και τα Μαθηματικά
Πανεπιστημιούπολη
Αίθουσα Κ21 (έναντι του Βρεφονηπιακού Σταθμού)
Τμήμα Φιλοσοφίας, Τμήμα Φυσικής, και Τμήμα Μαθηματικών
Παν/μίου Πατρών
Η Μελίνα Γ. Μουζάλα (Αναπλ. Καθηγήτρια Τμ. Φιλοσοφίας Παν. Πατρών),
ο Χάρης Αναστόπουλος (Αναπλ. Καθηγητής Τμ. Φυσικής Παν. Πατρών) και
και ο Ιωάννης Δ. Πλατής (Καθηγητής Τμ. Μαθηματικών Παν. Πατρών)
παρουσιάζουν την Διεπιστημονική Ημερίδα:
Αρχαίες και Σύγχρονες Φιλοσοφικές και Επιστημονικές Θεωρίες
για την Φύση, τον Κόσμο και τον Άνθρωπο (ΙΙΙ):
Συγκλίσεις της Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας
με την Ιατρική, την Φυσική και τα Μαθηματικά
Υπεύθυνη διοργάνωσης: Μελίνα Γ. Μουζάλα
(Αναπλ. Καθηγήτρια Τμ. Φιλοσοφίας Παν. Πατρών)
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
15: 45 Χαιρετισμός από την υπεύθυνη της διοργάνωσης της Ημερίδος Μελίνα Γ. Μουζάλα (Αναπλ. Καθηγήτρια Τμ. Φιλοσοφίας Παν/μίου Πατρών)
____________________________________________________________
15: 50 ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΚΟΥΣΟΥΛΙΝΗ (Επίκουρη Καθηγήτρια Τμ. Φιλοσοφίας Παν/μίου Πατρών)
«Έρως και πάσχοντα γυναικεία σώματα στην αρχαία ελληνική τραγωδία: η ανάπτυξη της αρχαίας ελληνικής ηθικής σκέψης»
16:30 ΘΑΝΑΣΗΣ ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ (MD, Ph.D. [Glasgow Tx] Νεφρολόγος/Αρχαιολόγος, αμ. Καθηγητής Ιατρικής ΕΚΠΑ, Honorary President ISHM and IAHN, Πρόεδρος ΣΦΜΕΙ, Εκδότης του Περιοδικού Deltos)
«Επιδράσεις της φιλοσοφίας αλλά και του έργου των χειρωνακτών στο έργο της Ιπποκρατικής Συλλογής “Περί Διαίτης”»
17:10 ΜΕΛΙΝΑ Γ. ΜΟΥΖΑΛΑ (Αναπλ. Καθηγήτρια Τμ. Φιλοσοφίας Παν/μίου Πατρών)
«Η Πυθαγόρεια σύλληψη των αριθμών ως ἀρχῶν και στοιχείων όπως αποτυπώνεται στον Αριστοτέλη και στους υπομνηματιστές του της Ύστερης Αρχαιότητος και του Βυζαντίου»
__________________________________________________________________
17:50 Διάλειμμα
18:05 ΧΑΡΗΣ ΑΝΑΣΤΟΠΟΥΛΟΣ (Αναπληρωτής Καθηγητής Τμ. Φυσικής Παν/μίου Πατρών):
«Η μαθηματική φυσική από τον Τίμαιο ως σήμερα»
18:45 Αρχιμ. ΙΣΙΔΩΡΟΣ-ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΚΑΤΣΟΣ (PhD [Cantab], Dr Jur [Berlin], FRHistS Επίκουρος Καθηγητής Θεολογικής Επιστημολογίας και Φιλοσοφίας, Τμ. Θεολογίας ΕΚΠΑ, McDonald Senior Distinguished Fellow)
«Η φυσική φιλοσοφία στον πρώϊμο Χριστιανισμό»
19:25 ΙΩΑΝΝΗΣ Δ. ΠΛΑΤΗΣ (Καθηγητής Τμ. Μαθηματικών Παν/μίου Πατρών)
«Τα Πλατωνικά Στερεά: Η Γεωμετρία της Αρμονίας και του Σύμπαντος»
20:05 Δρ. ΧΑΡΗΣ ΤΑΜΠΑΚΗΣ (Μέλος ΕΔΙΠ Τμ. Φιλοσοφίας Παν/μίου Πατρών)
«Η γεωμετρία στα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη»
__________________________________________________________________
20:45 Γενική συζήτηση
21:00 Λήξη της Ημερίδος
ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΩΝ
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΚΟΥΣΟΥΛΙΝΗ (Επίκουρη Καθηγήτρια Τμ. Φιλοσοφίας Παν/μίου Πατρών)
Έρως και πάσχοντα γυναικεία σώματα στην αρχαία ελληνική τραγωδία: η ανάπτυξη της αρχαίας ελληνικής ηθικής σκέψης
Ο σωματικός πόνος των ανδρών απεικονίζεται συχνά στην αρχαία ελληνική τραγωδία. Ωστόσο, υπάρχουν ελάχιστες περιπτώσεις ηρωίδων που εμφανίζονται επί σκηνής και αναφέρονται στα προβλήματα που τους δημιουργούν τα πάσχοντα σώματά τους. Η ερωτική επιθυμία, δική τους ή άλλων προσώπων, αποτελεί συχνά την αιτία των προβλημάτων τους. Αν και ο έρωτας στο πλαίσιο της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας είχε αρνητικές συνδηλώσεις, και ειδικά όταν το ξύπνημα της ερωτικής επιθυμίας έχει τη δυνατότητα να διαταράξει τη γαλήνη του οἴκου ή της πόλεως, αξίζει να παρατηρηθεί ότι κάποιες φορές παρουσιάζεται ως μια σωματική νόσος. Η συγκεκριμένη εισήγηση εστιάζει σε έξι τραγωδίες (Προμηθέας Δεσμώτης του Αισχύλου, Τραχίνιες του Σοφοκλή και Μήδεια, Ιππόλυτος, Ανδρομάχη και Ικέτιδες του Ευριπίδη) και εξετάζει τις περιπτώσεις όπου ηρωίδες είτε εμφανίζονται επί σκηνής και εκδηλώνουν μια σειρά από σωματικά συμπτώματα είτε με τις ενέργειές τους κάνουν κάποιο άλλο πρόσωπο να τα εμφανίσει.
Όπως έχουν παρατηρήσει και άλλοι μελετητές, η ερωτική επιθυμία στην αρχαία ελληνική λογοτεχνία αλλά και στην αρχαία ελληνική ιατρική είναι άμεσα συνδεδεμένη με το δέρμα και τις αισθήσεις που προκαλούνται από την επαφή με αυτό. Κάποιες φορές οι δερματικές παθήσεις θεωρούνται ενδείξεις της ύπαρξης αχαλίνωτων σεξουαλικών επιθυμιών από την πλευρά των πασχόντων προσώπων. Η συγκεκριμένη εισήγηση αποτελεί μια παράλληλη ανάγνωση κειμένων που προέρχονται από το corpus της αρχαίας ελληνικής ιατρικής και περιγράφουν δερματικές παθήσεις και δημοφιλών σκηνών της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας οι οποίες υποστηρίζουμε ότι θα μπορούσαν να αποτελούν περιγραφές της εκδήλωσης των συμπτωμάτων μιας δερματικής νόσου. Οι εν λόγω τραγικές περιγραφές δεν συνομιλούν μόνο με έναν κλάδο του αρχαίου ελληνικού επιστημονικού λόγου αλλά θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι αποτελούν και μια συνομιλία των τραγικών ποιητών με κάποιες σκέψεις οι οποίες θα καλλιεργηθούν περαιτέρω στους κόλπους της αρχαίας ελληνικής ηθικής φιλοσοφίας.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ (MD, Ph.D. [Glasgow Tx] Νεφρολόγος/Αρχαιολόγος, αμ. Καθηγητής Ιατρικής ΕΚΠΑ, Honorary President ISHM and IAHN, Πρόεδρος ΣΦΜΕΙ, Εκδότης του Περιοδικού Deltos)
Επιδράσεις της φιλοσοφίας αλλά και του έργου των χειρωνακτών στο έργο της Ιπποκρατικής Συλλογής “Περί Διαίτης”
Αρκετές θεωρίες έχουν εμφανιστεί προσπαθώντας να εντοπίσουν τις πηγές γνώσης του Ιπποκράτη. Αιγύπτιοι ιερείς/γιατροί, φυσικοί προσωκρατικοί φιλόσοφοι, οι Ιατρικές Σχολές της Κω ή της Κνίδου είναι οι κύριοι υποψήφιοι ως απαρχές της εκπαίδευσής του. Σε αυτην την ομιλία θα εξετάσουμε τη συμβολή μιας άλλης ταπεινότερης πηγής, δηλαδή των χειρωνακτικών εργασιών. Ακόμα κι αν δεν ταιριάζουν πάντα απόλυτα, οι ομοιότητες μεταξύ της ιατρικής τέχνης και αυτής των χειρωνακτών εργατών έχουν χρησιμοποιηθεί ως μια εύκολη προσέγγιση για την εξήγηση περίπλοκων ιατρικών ζητημάτων και για την υποστήριξη των υποθέσεών του. Σήμερα, η ιατρική που βασίζεται σε τεκμήρια εξυμνεί τα μεγαδεδομένα, ενώ στο μακρινό παρελθόν η φαντασία κυριαρχούσε ελεύθερη. Το θέμα είναι πολύ ευρύ και σκοπεύουμε τώρα να εστιάσουμε σε μερικές από τις σκέψεις του συγγραφέα σχετικές με τις λειτουργίες του σώματος, με τις αντίστοιχες χειρωνακτικές εργασίες και την ερμηνεία τους ως πρώιμης διαίσθησης της λειτουργίας του νεφρικού σωληναρίου. Το υλικό που χρησιμοποιήσαμε ήταν η τρέχουσα γνώση της φυσιολογίας των προσαγωγών, απαγωγών σπειροειδών σωληναρίων και της Αγκύλης του Henle και ένα απόσπασμα από το έργο της Ιπποκρατικής Συλλογής «Περί Διαίτης». Στην Αγκύλη , από την αρχή μέχρι το τέλος της, ωθούνται ηλεκτρολύτες, μικροθρεπτικά συστατικά και νερό από το εσωτερικό της στον διάμεσο χώρο και αντίθετα επαναρροφώνται μερικά από αυτά. Αυτή η παράδοξη αντιρροή ρευμάτων επιτυγχάνει τελικά εσωτερική ισορροπία. Στο «Περί Διαίτης» 1.6 διαβάζουμε: «Όλα τα άλλα πράγματα ρυθμίζονται με τη δέουσα σειρά […] Αυτά που λαμβάνουν αυξάνονται, αυτά που δίνουν μειούνται. Δύο άνδρες πριονίζουν ένα δένδρο. Ο ένας έλκει και ο άλλος ωθεί , αλλά επιτυγχάνουν το ίδιο πράγμα Αυτή είναι η φύση του ανθρώπου. Το ένα μέρος σπρώχνει, το άλλο τραβάει. Το ένα μέρος δίνει, το άλλο παίρνει». Προφανώς, ο συγγραφέας του «Περί Διαίτης» δεν γνώριζε και δεν μπορούσε να γνωρίζει τις λεπτομέρειες της νεφρικής λειτουργίας. Αν και η υπόθεσή του ήταν ακατέργαστη, επηρεασμένη από τις απόψεις του Εμπεδοκλή, του Ηράκλειτου και του Αναξαγόρα, δικαιολογούμαστε να τη θεωρήσουμε ως τον ιατρικό πρόγονο της τρέχουσας φυσιολογικής μας γνώσης. Ακριβώς όπως ένα ακατέργαστο παλαιολιθικό λίθινο εργαλείο είναι ο γλυπτικός πρόγονος της Pieta του Μιχαήλ Άγγελου.
ΜΕΛΙΝΑ Γ. ΜΟΥΖΑΛΑ (Αναπλ. Καθηγήτρια Τμ. Φιλοσοφίας Παν/μίου Πατρών)
Η Πυθαγόρεια σύλληψη των αριθμών ως αρχών και στοιχείων, όπως αποτυπώνεται στον Αριστοτελη και στους υπομνηματιστές του της Ύστερης Αρχαιότητος και του Βυζαντίου
Ο Αριστοτέλης στο Α΄βιβλίο των Μετά τα φυσικά, αλλά και στα βιβλία Μ και Ν, διάσπαρτα δε και σε άλλα χωρία της ίδιας συλλογής πραγματειών, όπως και στην Φυσικήν ακρόασιν και στο Περί ουρανού, παρέχει μαρτυρίαν για την πυθαγόρεια θεωρία, σύμφωνα με την οποίαν οι Πυθαγόρειοι, εκκινώντας από την προτεραιότητα που απέδιδαν στα μαθήματα (στα μαθηματικά), έφθασαν να αναγνωρίσουν απόλυτη οντολογική προτεραιότητα σε αυτά που είναι φύσει πρωταρχικά μεταξύ των μαθημάτων, δηλ. στους αριθμούς, καταλήγοντας στην θέση ότι οι αριθμοί είναι πρώτοι ή πρότεροι οντολογικά έναντι κάθε άλλου που υπάρχει μέσα στην φύση και ότι τα στοιχεία των αριθμών συνιστούν και στοιχεία όλων των όντων. Έχοντας διαμορφώσει την άποψη ότι ο όλος ουρανός είναι αρμονία και αριθμός, σύμφωνα με την προσέγγιση του Αριστοτέλη, οι Πυθαγόρειοι οικοδόμησαν μία Οντολογία του κόσμου, δηλ. μία οντολογική κοσμολογία με επίκεντρο την πρωταρχική φύσιν των αριθμών, στους οποίους θεώρησαν ότι έβρισκαν πολλά ὁμοιώματα ή πολλές ομοιότητες με τα όντα και τα γιγνόμενα, πολύ περισσότερα απ’ όσα έβρισκαν σε όσα παραδοσιακά εθεωρούντο στοιχεία των πραγμάτων, όπως το πυρ, η γη και το ύδωρ ή ο αήρ. Στην ανακοίνωση θα εξετάσω την αριστοτελική πρόσληψη της πυθαγόρειας συλλήψεως του αριθμού ως αρχής και στοιχείου, την πυθαγόρεια θεωρία των συστοιχιών των εναντίων, θεωρουμένων ως γενικωτάτων αρχών των όντων, καθώς και κάποια άλλα κεντρικά ζητήματα που θέτουν τα αριστοτελικά κείμενα, όπως οι θέσεις των πυθαγορείων απέναντι στο πρόβλημα της γενέσεως των πραγμάτων. Θα περιλαμβάνει, επίσης, μία επιλεκτική και συνοπτική παρουσίαση των προσεγγίσεων φιλοσόφων και υπομνηματιστών όπως ο Αλέξανδρος Αφροδισιεύς, ο Ασκληπιός, ο Συριανός, ο ψευδο-Αλέξανδρος, ο Σιμπλίκιος, ο Φιλόπονος, και ο Πλήθων, και μια συστηματική κριτική αποτίμηση των θέσεων του Αριστοτέλους, με βάση τα συμπεράσματα που συνάγονται από την πρωτογενή ανάγνωση των αριστοτελικών κειμένων και των υπομνημάτων των εξηγητών του Αριστοτέλους.
ΧΑΡΗΣ ΑΝΑΣΤΟΠΟΥΛΟΣ (Αναπληρωτής Καθηγητής Τμ. Φυσικής Παν/μίου Πατρών):
Η μαθηματική Φυσική από τον Τίμαιο ως σήμερα
Ο Πλάτωνας στον Τίμαιο εισαγάγει την ιδέα ότι η φύση θεμελιωδώς περιγράφεται μαθηματικά και προσφέρει το πρώτο μοντέλο μαθηματικής φυσικής στην ιστορία με τη θεωρία των πολυέδρων. Εξηγούμε πώς αυτή η ιδέα επηρέασε καθοριστικά τη γένεση της σύγχρονης επιστήμης και πώς φτάνει στο απόγειό της με τη σύγχρονη θεωρητική φυσική, η οποία προσφέρει μία μαθηματική περιγραφή του κόσμου που χαρακτηρίζεται από τρία στοιχεία: αξιωματικό χαρακτήρα, καθολικότητα και αφαιρετικότητα.
Αρχιμ. ΙΣΙΔΩΡΟΣ-ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΚΑΤΣΟΣ (PhD [Cantab], Dr Jur [Berlin], FRHistS Επίκουρος Καθηγητής Θεολογικής Επιστημολογίας και Φιλοσοφίας, Τμ. Θεολογίας ΕΚΠΑ, McDonald Senior Distinguished Fellow)
Η φυσική φιλοσοφία στον πρώϊμο Χριστιανισμό
Eίναι δυνατόν να υπάρξει μία Ορθόδοξη Φυσική; Ή μια Ορθόδοξη Επιστήμη, εν γένει; Ή μήπως ο συνδυασμός της Θρησκείας με την Επιστήμη αποτελεί μια αντίφαση εν τοις όροις; Στην εισήγησή μου αυτή θα υποστηρίξω ότι για την ορθόδοξη Πατερική διδασκαλία, το παραπάνω ερώτημα είναι εντελώς παραπλανητικό, έως αναχρονιστικό. Η Πατερική παράδοση ανήκει σε μία άλλη ιστορική περίοδο, αυτή της Ύστερης Αρχαιότητας, κατά την οποία Μεταφυσική και Επιστήμη συνδέονται άρρηκτα μέσω της Φυσικής φιλοσοφίας. Στο βαθμό που η Πατερική διδασκαλία ενέχει μια Ορθόδοξη Μεταφυσική, αυτή συμπεριλαμβάνει και μια αντίστοιχη Φυσική φιλοσοφία, με συνέπειες για την Κοσμολογία, τη Φυσική, τη Ζωολογία και τη Βοτανολογία. Στην νεωτερική Επιστήμη η διασύνδεση αυτή χάθηκε διότι εξέλιπε εντελώς το αντικείμενο της Μεταφυσικής. Το αποτέλεσμα ήταν η παλαιά σύνδεση Θρησκείας (ως Μεταφυσικής) και Επιστήμης να λοιδορείται ως προεπιστημονικός τρόπος σκέψης. Με το πέρασμα στην Μετανεωτερικότητα, όμως, η Μεταφυσική έχει επιστρέψει δυναμικά. Τίθεται, επομένως, εκ νέου το ερώτημα μιας Φυσικής φιλοσοφίας που θα συνδέει την Ορθόδοξη παράδοση (ως Μεταφυσική) με την σύγχρονη Επιστήμη. Παρατηρείται ότι δεν έχουν ακόμη ωριμάσει οι συνθήκες για μια τέτοια επανασύνδεση.
ΙΩΑΝΝΗΣ Δ. ΠΛΑΤΗΣ (Καθηγητής Τμ. Μαθηματικών Παν/μίου Πατρών)
Τα Πλατωνικά Στερεά: η Γεωμετρία της Αρμονίας και του Σύμπαντος
Στη διασταύρωση της γεωμετρικής ακρίβειας και της μεταφυσικής οντολογίας, ευρίσκονται τα αιώνια Πλατωνικά Στερεά. Αυτά τα πέντε γεωμετρικά μορφώματα – το Τετράεδρο, ο Κύβος, το Οκτάεδρο, το Δωδεκάεδρο και το Εικοσάεδρο – δεν είναι απλά μαθηματικά «περίεργα» αντικείμενα. Είναι σύμβολα της αρμονίας που διεισδύουν τόσο στην ουσία της ύλης, όσο και στην ανθρώπινη γνώση.
Απο μαθηματική άποψη, ενδιαφέρει η Γυμνή Αισθητική: κάθε Πλατωνικό Στερεό ορίζεται από την απόλυτη συμμετρία (όλες οι έδρες είναι κανονικά πολύγωνα, τρίγωνα, τετράγωνα, πεντάγωνα, όλες οι ακμές ίσες, όλες οι γωνίες ίσες). Αυτή η τελειότητα έχει διἀφορες μαθηματικές συνέπειες. Πρώτον, η μοναδικότητα των πέντε στερεὠν αποδεικνύεταιουσιαστικα μέσω της Τοπολογίας (θεώρημα Θεαίτητου, βρίσκεται στα Στοιχεία του Ευκλείδη: μόνο πέντε κυρτά πολύεδρα ικανοποιούν αυτά τα ως άνω κριτήρια). Δεύτερον, η δυϊκότητα τους αποκαλύπτει εσωτερικές σχέσεις, λ.χ. ο Κύβος και το Οκτάεδρο “μιλούν” μεταξύ τους (οι κορυφές του ενός αντιστοιχούν στις έδρες του άλλου), όπως και το Δωδεκάεδρο με το Εικοσάεδρο. Το Τετράεδρο είναι αυτο-δυϊκό. Τέλος, η χαρακτηριστική Euler, Κ(ορυφές) – Ε(δρες) + Α(κμές) = 2, ενώνει τη Διακριτή με τη Διαφορική Γεωμετρία.
Από φιλοσοφική θεώρηση, θεωρούμε το Σύμπαν ως Γεωμετρικό Όν. Ο Πλάτων, στον «Τίμαιο», ανέγειρε τα στερεά σε κοσμολογική αρχή. Δεδομένης της (κατά το μάλλον ή ήττον) Πυθαγόρειας πεποίθησης ότι «ὁ Θεὸς άεί γεωμετρεῖ», τα Πλατωνικά Στερεά ενσαρκώνουν τα εξής θεμελιώδη στοιχεία:
Τετράεδρο = Φωτιά (ακριβές και τραχύ),
Κύβος = Γη (σταθερότητα, βάση),
Οκτάεδρο = Αέρας (ρευστότητα)
Εικοσάεδρο = Νερό (στρογγυλότητα).
Δωδεκάεδρο = Ουρανός/Αιθέρας (σύμβολο του Σύμπαντος, των ζωδιακών κύκλων).
Αυτή η αντιστοίχιση δεν ήταν μεταφορά, αλλά οντολογική υπόθεση-ηπραγματικότητα δομείται από μαθηματικά ιδεατά σχήματα. Το Δωδεκάεδρο, με τις πενταγωνικές του έδρες, υπαινίσσεται την αρμονία του ουρανού, μια ιδέα που αντηχεί από τους Νεοπυθαγόρειους μέχρι τον Καίπλερ (που τα χρησιμοποίησε σε ηλιακό μοντέλο).
Τα Πλατωνικά Στερεά αντηχούν και στη σύγχρονη εποχή σαν διαπολιτισμική γέφυρα. Παραμένουν κομβικά στη Φυσική & Χημεία, (π.χ. η δομή των κρυστάλλων ανακλά τη συμμετρία τους), στη Θεωρητική Φυσική, αλλά και στην Τέχνη & Αρχιτεκτονική’ από τους Ναούς της Ακρόπολης μέχρι τοποθετήσεις δορυφόρων, η τελειότητα τους ελκύει το ανθρώπινο μάτι και πνεύμα).
Τα Πλατωνικά Στερεά μας υπενθυμίζουν ότι η γεωμετρία δεν είναι απλή γραφή, αλλά γλώσσα της δημιουργίας. Ενώνουν την αφηρημένη ομορφιά των αριθμών (μαθηματικά) με την αναζήτηση νοήματος και δομής στη φύση (φιλοσοφία). Είναι μνημείο της ιδέας ότι το Σύμπαν είναι ένα βιβλίο γραμμένο στη γλώσσα των μαθηματικών και των σχημάτων – και τόσο οι μαθηματικοί όσο και οι φιλόσοφοι, είναι συνεχιστές της αποκρυπτογράφησης αυτού του κώδικα.
Δρ. ΧΑΡΗΣ ΤΑΜΠΑΚΗΣ (Μέλος ΕΔΙΠ Τμ. Φιλοσοφίας Παν/μίου Πατρών)
Η Γεωμετρία στα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη
Σχετίζεται η μαθηματική επιστήμη με την ηθική ως κλάδο της φιλοσοφίας; Μπορούμε να εντοπίσουμε στην ηθική φιλοσοφία του Αριστοτέλη νύξεις αξιοποίησης σύγχρονών του μαθηματικών θεωριών;
Στην αρχαία ελληνική διανόηση εντοπίζεται μια παράδοση εφαρμογής μαθηματικών εννοιών (μέσο, μέτρο συμμετρία) στο ηθικό πεδίο. Ο « ἀγαθὸς ἀνήρ » νοείται ως « τετράγωνος », δηλαδή αρτιμελής ως προς το σώμα και άψογος στον νου (Σιμωνίδης, απόσπ. 542 Page, 1-3). Πέρα από τις πιθανές πυθαγόρειες καταβολές μιας τέτοιας ιδέας, ο Πλάτων είναι εκείνος που με σοβαρότητα αναζητά τη συμμετρία στις ηθικές συμπεριφορές, θέτοντας το ζήτημα του κριτηρίου με βάση το οποίο θα μπορέσουμε να μετρήσουμε στην πράξη το εκάστοτε αγαθό: γιατί προτιμάμε ενίοτε να πράξουμε κάτι λιγότερο αγαθό από εκείνο που θα ήταν ουσιαστικά αγαθό; Προς αποφυγή της « ἀκρασίας » στον Πρωταγόρα προβάλλεται η ανάγκη μιας « μετρητικής τέχνης » που θα αντιμετωπίζει τέτοιου είδους προβλήματα. Με αυτή τη λογική μπορούμε να κατανοήσουμε αποφάνσεις του τύπου « ο βίος του μεγαλόψυχου και δίκαιου είναι 729 φορές πιο ευχάριστος από τον βίο ανθρώπου με τυραννική και άδικη ψυχή » (Πολιτεία, Ι. 587b-e).
Ο Αριστοτέλης συνεχίζει την παράδοση της συμμετρίας αλλά όχι με τον τρόπο του Πλάτωνα, διότι θεωρεί ότι στο ηθικό πεδίο δεν αρμόζει η ακρίβεια που επιδεικνύουν οι μαθηματικές επιστήμες (μαθηματικά και εφαρμοσμένη μαθηματική: οπτική, αρμονία και αστρονομία). Πέρα από τις συλλογιστικές μεθόδους που χρησιμοποιούν και οι μαθηματικοί στην προσπέλαση ενός προβλήματος (ανάλυση και σύνθεση), ο Αριστοτέλης ενσωματώνει στην ηθική τη θεωρία των αναλογιών, ιδίως στο πλαίσιο της θεωρίας του περί δικαιοσύνης (διανεμητικό και διορθωτικό δίκαιο). Υπερβαίνει έτσι την παλαιά ηθική του « ἀντιπεπονθότος » (της ανταπόδοσης), που υποστήριζαν οι Πυθαγόρειοι, προτάσσοντας το δίκαιο του « κατ᾽ αναλογίαν ἴσου ». Και παρότι δεν φαίνεται να γνωρίζει τη νέα θεωρία των αναλογιών που εισηγήθηκε ο Εύδοξος, η οποία καθιστά σύμμετρα και τα μη αριθμητικά μεγέθη, εντούτοις η αρεταλογική ηθική του προϋποθέτει ένα πεδίο πρακτικής εφαρμογής το οποίο περιγράφεται με τις ιδιότητες του συνεχούς και του δυνάμει απείρου, επί του οποίου καλούμαστε να πράξουμε λαμβάνοντας υπόψη μας τα όρια της υπερβολής και της έλλειψης. Εντέλει η επιδιωκόμενη ηθική μεσότητα συλλαμβάνεται ως μια έκφραση αναλογίας, η οποία δεν μπορεί να είναι απόλυτη, και άρα ακριβής, αλλά συσχετική, και ως εκ τούτου μεταβαλλόμενη. Αυτού του τύπου η προσέγγιση εστιάζει στην επιμέρους ηθική υπόσταση και τις ιδιαιτερότητες του περιβάλλοντός της.